سنگ (بخش اول)
- شناسه : 77
- دسته بندی ها :
- برچسب ها :
مقدمه
شناختن جنس و خاصيت سنگ را سنگ شناسي گويند. سنگها يکي از قابل مطالعه ترين عناصر طبيعي مي باشند که تقريباً براي غالب رشته هاي علوم مورد استفاده قرار مي گيرند. حتي گاهي نياز به مطالعه وسيع و طولاني در شناخت سنگ و ساير مشخصات آن مي باشد. پس قبل از اينکه به سنگ هاي ساختماني پرداخته شود بهتر است مطالبي درباره سنگ و علم سنگ شناسي گفته شود
سنگ عبارت از يک جسم طبيعي است که از يک کاني يا مجموعه اي از چند کاني تشکيل شده باشد. کاني عبارت از ماده طبيعي آلي يا معدني است که ترکيب شيميايي آن بين حدود اختياري معيني تغيير مي کند. معمولاً کاني ها و سنگ ها مواد جامدي هستند. تجمع کاني ها در سنگ اتفاقي نيست که تابع شرايط و محيط تشکيل سنگ و مواد اوليه موجود است. ماگما ماده طبيعي سيال و داغي است که ماده سازنده سنگ ها به شمار مي آيد و در سيارات، اقمار طبيعي يا ديگر اجرام سماوي با خصوصيات کلي مشابه توليد مي شود.
هنگامي که ماگما بيرون ريخته مي شود علاوه بر توليد گدازه يا نهشته هاي خرد شده، مقدار زيادي مواد فرّار نيز آزاد مي گردد که در اتمسفر يا هيدروسفر زمين يا در فضاي کوچک و بدون هواي سيارات محبوس مي شود. مشخصات سنگ ها را رويدادهاي گذشته بر زمين، ترکيب شيميايي و کانيايي آن تعيين مي کندکه نهادينه ترين بازتاب اين سرگذشت به کاني ارتباط پيدا مي کند و در چگونگي پيوند کاني ها با يکديگر يعني بافت، چهره مي نمايد.
کاني به مفهوم سازش و کنار آمده ماده با شرايط طبيعي روي داده بر آن، بازگوکننده سرگذشت زمين و پيدايش و تغييرات سنگ هاست؛ پس سنگ شناسي از ديدگاهي به مفهوم تلاش در راه شناخت و بازگويي اين سرگذشت است، بهگفته ديگر بازگويي بخشي از سرگذشت زمين است.
تاريخچه
بناها و آثاري چون سدهاي مربوط به سدههاي 29 و 30 قبل از ميلاد در مصر و عراق ، اهرام ثلاثه مصر ، کاخ تخت جمشيد و مقبرههاي نقش رستم که بر سنگ (از سنگ و يا در سنگ) ساخته شدهاند گواه بکارگيري روشهاي دقيق در امر انتخاب ، استخراج و کندوکاو سنگ و لذا کاربرد مکانيک سنگ از دير زماناند. ارتباط تنگاتنگ ما با سنگ به پيش از تاريخ بر ميگردد.
در آن زمان ، پيکانها ، ابزار معمولي و ظروف ، استحکامات ، خانهها و حتي تونلها از سنگ يا در سنگ ساخته ميشد. ساختها و مجسمههايي مانند معبد ابوسمبل از مصر نشان دهنده استفاده از روشهاي بسيار دقيق در امر انتخاب محل ، استخراج و کندوکاو بر سنگ است.
سنگ يا خاک
از نقطه نظر زمين شناسي، سنگ به موادي از پوسته زمين اطلاق ميشود که از يک يا چند کاني که با يکديگر پيوند يافته اند، درست شده است. در مقابل خاک تودهاي از ذرات با دانههاي منفصل يا داراي پيوند سست است که بر اثر هوازدگي سنگها و به طور برجا تشکيل شده است. ليکن در مهندسي و کارهاي ساختماني قابليت حفاري مصالح زمين شناسي به عنوان شاخصي در طبقه بندي آنها به دو گروه سنگ و خاک مورد استفاده قرار ميگيرد
منشا شکل گيري سنگها و خرده سنگها
دو فرايند کوه زايي و کوه سايي در زمين موجب پديد آمدن محصولات سنگي ميشود.
عوامل کوه زايي
فشارهاي کره مذاب درون زمين را که به پوسته جامد سطح آن وارد ميشود را ميتوان عامل فرايند کوه زايي و خشکي زايي ناميد.
عوامل هوازدگي يا کوه سايي
هر يک از چند روندي را که باعث خرد شدن و تغيير شکل مواد سخت سطح زمين و موادي که با جو در تماس هستند، هوازدگي مي نامند. عوامل فرسايش يا هوازدگي به دو گروه فيزيکي و شيميايي تقسيم ميشوند.
هوازدگي شيميايي
محصول هيدراتاسيون، انحلال، آبکافت، اکسيداسيون و يا عکس العمل آبهاي اسيدي با املاح تشکيل دهنده سنگ هاست.
هوازدگي فيزيکي
اين پديده توسط عواملي چون يخبندان، تغييرات حرارت در جو و در نتيجه انبساط و انقباض، نيروي جاذبه زمين، رشد گياهان، باد، جريان آب و عمل جانوران و مانند اينها شکل ميگيرد و باعث خرد شدن سنگها و تغيير شکل آنها به دانههاي ريزتر ميشود.
ساختمان شيميايي سنگها
سنگها خود از قسمتهاي ساده تري به نام کاني ساخته شده اند. کانيها مواد جامد، طبيعي، معمولا متبلور، غيرآلي، همگن و با ترکيبات شيميايي مشخص اند. تاکنون بيش از ۳۰۰۰ کاني در طبيعت شناخته شده که تنها حدود ۲۴ کاني در سنگهاي پوسته زمين فراوان هستند و آنها را کانيهاي سنگ ساز مي نامند.
طبقهبندي شيميايي سنگها
چون کانيهاي تشکيل دهنده سنگها متنوع هستند، بسته به ميزان وجود بعضي ديگر از ترکيبات شيميايي که در آنها است سنگها را به چهار دسته تقسيم ميکنند:
کربناتها
سولفاتها
اکسيدها
سيليکاتها
طبقهبندي سنگها از نظر نحوهٔ تشکيل
سنگها از نظر نحوهٔ تشکيل به سه گروه زير تقسيم ميشوند:
سنگهای رسوبي
سنگهای آذرين
سنگهای دگرگون شده
سنگهاي رسوبي
بعضي از سنگها بر اثر ته نشين شدن مواد داخل آب به وجود ميآيند. رودها مقدار زيادي مواد را با خود به درياها و درياچهها ميبرند. اين مواد به دليل سنگيني به ته دريا ميروند. روي هم قرار ميگيرند و پس از سفت شدن سنگهايي را به وجود ميآورند که به آنها سنگهاي رسوبي گفته ميشود.
سنگهاي رسوبي لايه لايهاند که رنگ يا جنس هر لايه با لايه ديگر متفاوت است. سنگهاي رسوبي در کوههاي البرز و زاگرس به فراواني يافت ميشوند. ريگ، شن و سنگهاي آهکي نمونههايي از سنگهاي رسوبي هستند.
سنگهاي آذرين
گروه ديگري از سنگها بر اثر سرد شدن مواد بسيار داغ به وجود آمدهاند که قبلاً در زمين بودهاند. دماي اعماق زمين زياد است و بعضي سنگها را ذوب ميکند. اين سنگها در زير يا سطح زمين دوباره سرد ميشوند و سنگهايي را به وجود ميآورند که به آنها آذرين ميگويند. سنگهاي کوههايي مانند دماوند و الوند از نوع آذرين است. سنگهاي آذرين از بلورهاي ريز يا درشت تشکيل شدهاند.
انواع سنگهاي آذرين
انجماد ماگما به سنگهاي آذرين ، يا در سطح زمين صورت ميگيرد و يا در داخل پوسته زمين ، بنابراين بر حسب اينکه ماگما در کجا منجمد شود دو گروه سنگ آذرين خواهيم داشت.
سنگهاي آذرين خروجي: سنگهاي آذريني را که از انجماد ماگما در سطح زمين بوجود ميآيد سنگهاي آذرين خروجي مينامند.
سنگهاي آذرين نفوذي: به آن دسته از سنگهاي آذرين که از انجماد ماگما در داخل پوسته زمين تشکيل ميگردد سنگهاي آذرين نفوذي گفته ميشود. سنگهاي آذرين نفوذي خود در پوسته زمين به اشکال مختلفي منجمد ميشوند که شامل موارد زير ميباشند